Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), chỉ riêng trong năm 2016, lượng thực tập sinh (TTS) Việt Nam được cử sang Nhật Bản đã lên tới hơn 40.000 người, nâng tổng số TTS Việt Nam tại Nhật tính đến cuối năm 2016 ước đạt trên 90.000 người.

Thiếu minh bạch trên thị trường

Chương trình đưa TTS Việt Nam sang Nhật đã đem lại cơ hội lớn cho lực lượng lao động trẻ của Việt Nam, giúp họ nâng cao thu nhập và đặc biệt là được giao lưu, học hỏi kỹ năng để phát triển sự nghiệp. Đồng thời, số lượng TTS trở về nước cũng đang tăng lên rất nhanh. Tuy nhiên, chương trình đào tạo này vẫn còn tồn tại nhiều bất cập như: Mức chi phí sang Nhật quá lớn cùng với trình độ và nguyện vọng của TTS về nước không tương xứng với nhu cầu tuyển dụng lao động của các doanh nghiệp (DN) tại địa phương.

Thực tập sinh Việt Nam tại Nhật Bản Ảnh:Internet

Phát biểu tại Hội thảo "Tăng cường trao đổi nguồn nhân lực Việt Nam- Nhật Bản thông qua chương trình TTS kỹ năng" tại Hà Nội tổ chức vào cuối tháng 5-2017, TS. Nguyễn Đức Thành - Viện trưởng VEPR cho rằng, chi phí tham gia vào chương trình cao khiến TTS phải vay nợ trong giai đoạn đầu. Trước áp lực trả nợ lớn, TTS thường vì tập trung vào kiếm tiền mà sao nhãng việc học hỏi kỹ năng, đặc biệt trong những tháng đầu tiên tại Nhật Bản.

Cả DN phái cử và TTS đều tin rằng chi phí tuyển dụng là tương đối cao. Các DN mới gia nhập thị trường có xu hướng trả tiền cho các nghiệp đoàn để có được đơn hàng thay vì cạnh tranh bằng cách giảm chi phí tuyển dụng. Đối với thị trường Nhật Bản, thực tập sinh không biết rằng doanh nghiệp tiếp nhận bên Nhật phải trang trải nhiều chi phí cho thực tập sinh.

Bên cạnh đó, TS. Thành cho biết, thương hiệu của các DN phái cử chưa đủ mạnh nên rất nhiều TTS vẫn phụ thuộc vào môi giới trung gian thay vì trực tiếp liên hệ với công ty. Bản thân các môi giới trung gian cũng được "thể chế hóa" như phải thông qua các cơ quan giới thiệu việc làm tại địa phương, hay lãnh đạo các trường dạy nghề…

Báo cáo của VEPR chỉ ra rằng, vấn đề tồn tại cốt yếu hiện nay là sự thiếu minh bạch và thiếu chia sẻ thông tin trên thị trường. Điều này khiến chi phí tuyển dụng TTS đang ở mức cao, tạo áp lực thu nhập cho thực tập sinh, ảnh hưởng tới tâm lý học tập, động lực tích lũy kỹ năng của họ. Thêm vào đó, sự cạnh tranh mạnh mẽ giữa các công ty phái cử dẫn tới thực trạng là nhiều công ty không chú trọng đào tạo, định hướng đầy đủ cho thực tập sinh trước khi tham dự chương trình tại Nhật Bản, khiến cho TTS gặp khó khăn khi phải thích nghi với môi trường làm việc mới và cũng như duy trì động lực học tập.

Ngoài ra, việc khó nhận diện các công ty phái cử làm ăn chộp giật đã phần nào làm xấu hình ảnh của chương trình, tạo khó khăn cho các bên tham gia. Mặc dù Hiệp hội Xuất khẩu Lao động Việt Nam (VAMAS) đã có một hệ thống xếp hạng các công ty nhưng số lượng các công ty tham gia xếp hạng còn chiếm tỷ lệ khiêm tốn, nên vẫn gây ra tình trạng lộn xộn trên thị trường.

Giảm vai trò của môi giới

Anh Trần Thanh Sơn - đại diện TTS vừa mới kết thúc khóa thực tập tại Nhật Bản cho biết, mức chi phí sang thực tập ở Nhật hiện còn quá cao. Điều này làm ảnh hưởng không nhỏ đến tâm lý của các bạn khi đến Nhật Bản. TTS này mong muốn phía Việt Nam và Nhật Bản có thể đưa ra những giải pháp tích cực cũng như quan tâm hơn đến đời sống của các TTS để họ có thêm động lực học tập và làm việc để phát triển bản thân.

Để tạo động lực hỗ trợ tốt hơn cho thực tập sinh, VAMAS đã thiết lập hệ thống đánh giá xếp hạng nhằm phân loại các DN phái cử có trách nhiệm đối với TTS trước, trong và sau khi tham gia chương trình.

Thực tập sinh Việt Nam đang làm việc tại Nhật Bản Ảnh: Internet

Theo TS. Nguyễn Đức Thành, cần thiết phải tiến hành cải thiện tính minh bạch của thị trường. Cung cấp phổ biến nhiều thông tin hơn tới các bên liên quan, đặc biệt là TTS. Cần phải nhận diện các bên liên quan chính, giảm vai trò của môi giới, nâng cao vai trò và năng lực của DN phái cử, từ đó giảm chi phí tuyển dụng.

TS. Thành cũng đưa ra một số kiến nghị như: nâng cao vai trò của VAMAS, với tư cách là tổ chức đại diện cho các DN, chủ động hơn trong việc hỗ trợ các dịch vụ liên quan tới thủ tục hành chính của toàn bộ chương trình, tăng cường giới thiệu các kênh và hình thức cung cấp thông tin, dịch vụ cho các bên liên quan… Bên cạnh đó, Viện trưởng VEPR đề xuất chính phủ Việt Nam cần tiếp tục cải thiện hệ thống pháp luật nhằm giảm chi phí tuyển dụng TTS và hỗ trợ DN phái cử quản lý TTS; xây dựng trang web để xử lý và cập nhật các thủ tục hành chính do chính quyền Việt Nam quy định nhằm đảm bảo công khai, minh bạch và giảm chi phí cho doanh nghiệp phái cử.